Hesperian Health Guides
ДЕН СООЛУГУНУН МҮМКҮНЧҮЛҮКТӨРҮ ЧЕКТЕЛҮҮ БАЛАНЫ КАРАП ТЕКШЕРҮҮ
HealthWiki > Ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү балдарды реабилитациялоо > 4-БӨЛҮМ: Ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү баланы карап текшерүү жана анын жалпы абалына баа берүү > ДЕН СООЛУГУНУН МҮМКҮНЧҮЛҮКТӨРҮ ЧЕКТЕЛҮҮ БАЛАНЫ КАРАП ТЕКШЕРҮҮ
Сурамжылап бүтүп, алынган жооптордун негизинде балага карата эмне кылуу мүмкүн экенин аныктагандан кийин, кезектеги кийинки кадам – баланы карап текшерүү. Денесинин кайсы бөлүктөрү жакшы, кайсы бөлүктөрү начар иштерине, мындай жагдай баланын түрдүү нерселерди кылуу жана айланасындагыга ыңгайлашуу жөндөмдөрүнө кандай таасир тийгизерине мүмкүн болушунча жароокер түрдө жана мээрим менен жакшылап байкоо жүргүзүүбүз же аны карап текшерүүбүз зарыл.
Ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү баланы карап текшерүү учурунда биз көп нерсеге көңүл бурсак болот:
|
   |
|
 |
|    |
|
 |
| |
Дагы айта кетчү нерсе: баланы физикалык жагынан толук текшерүү үчүн, ички органдарынын абалын да текшерүүнү унутпоо керек. Мындай текшерүү (эгер зарыл болсо) негизинен медициналык кызматкерлер тарабынан кылынса да, адамдын ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрүн чектөөчү илдеттердин белгилүү бир түрлөрү дененин ички системдерине таасир тийгизиши мүмкүн экенин реабилитологдор билүүгө тийиш. Мындай илдеттердин кайсынысы орун алганына жараша, дененин ичиндеги төмөнкү системдер жабыркашы ыктымал:
 |
дем алуу органдары |  |
заараны сыртка чыгаруу жолдору |
 |
жүрөк жана кан тамырлар систем |  |
тамак сиңирүү органдары |
Реабилитологдор медициналык кызматкерлер менен тыгыз кызматташып иштөөсү зарыл.
Баланын денесинин бардык бөлүктөрүн жана бардык ички системдеринин иштөөсүн жакшылып карап текшерүү үчүн, көп саат же көп күн кетиши мүмкүн. Бактыга жараша, балдардын көпчүлүгү үчүн мында зарылчылык жок. Баланы кадимкидей эле карап текшерүүдөн баштаңыз. Сурамжылооңуздан алынган маалыматка жана байкоолоруңузга таянып, балада адаттан тыш же туура эместей элес калтырган нерселерге көңүл бурууга аракеттениңиз. Андан соң, аныкталган бузулуусуна байланышы бардыгы мүмкүн болгон, денесинин бөлүктөрүн же функцияналдык системдерин майда-чүйдөсүнө чейин изилдеп текшериңиз.
Баланы карап текшерүүнүн маанилүү бөлүгү – ТЕКШЕРҮҮНҮ ӨЗ УБАГЫНДА ТОКТОТУУНУ БИЛҮҮ. Баланын муктаждыктарын түшүнүүгө жардам берген бардык нерселерди текшерүү маанилүү. Бирок ошол эле учурда, баланын ишенимине жана достугуна ээ болуу да маанилүү. Баланы карап текшерүү иш-чарасын чегинен ашырып чоюп жибергенде, андан бала кыжырданып, балада чочулоо сезими пайда болушу мүмкүн. Айрым балдар башка балдарга салыштырмалуу мындай чекке тез эле жетишет. Андыктан ар бир баланын аны карап текшерүү чеги кайда экенин билүүгө тийишпиз жана баланы тажатпай текшерүүгө аракеттенишибиз керек.
ээ бир балдарды башка балдарга салыштырмалуу толугураак текшерүү зарыл. Мисалы:
Хуан 2 жыл мурун бир колунун алакан менен манжаларын кырсыкта жоготкон. Мындан башкасынын бардыгы нормалдуу эле сыяктуу. Колдорун, молтогун жана соо колундагы алакан менен манжаларын кандай колдоноруна байкоо жүргүзүүдөн тышкары анын денесинин калган бөлүктөрүн бир аз карап текшерүү керек болбосо эле, мында зарылчылык деле жок.
Тагыраак айтканда, соо колундагы алакан менен манжаларын өзүнчө, молтогун өзүнчө жана аларды чогуу канчалык колдоно аларын текшерүү керек болот. Физикалдык текшерүү формасын ( №2 КАТТОО БАРАГЫ) гана толтуруу зарыл болушу мүмкүн.
Мындан тышкары, Хуандын үй-бүлөсү жана башкалар ага кандай мамиле кыларын, Хуан өзү жана ар кайсы нерселерди аткаруу жөндөмдүүлүгү тууралуу кандай ойдо экенин сурамжылап билгениңиз туура болот. Хуан чоочун адамдар менен болгондо, ал молтогун катабы? Үйдөгүлөрү менен болгондочу? Хуандын үмүтү жана чочулоосу эмнеде? Бул маалыматты форманын арткы бетине жазып алсаңыз болот.
Анна 2 жашта. Ал эмдигиче өз алдынча отура албайт. Кызда денесинин өзүнөн өзү кызыктай кыймылдай берүүсү байкалат. Ал оюнчуктар менен ойнобойт жана атаэнеси тараптан болгон таасирлерге анча жооп бербейт. Аннада көп көйгөй бардай.
Биз төмөнкүлөрдү текшеришибиз керек:
- Ал канчалык жакшы көрөт жана угат?
- Денесинин ар кайсы бөлүктөрү канчалык алдуу, алсыз же катып калгансып, анчалык кыймылдай албайт?
- Анын өнүгүүсү кайсы багыттарда жай жүрөт (ал эмне кыла алат жана эмне кыла албайт)?
- Ал ар түрдүү нерселерди канчалык жакшы түшүнөт?
- Анда мээ жабыркоонун белгилери барбы? Бар болсо, алар канчалык олуттуу?
- Тең салмактуулукту сактоосу жана мейкиндикте өзүн ориентирлөө жөндөмү кандай?
- Ал кандай жайгаштырылганда же аны кандай жөлөк менен камсыз кылганда, денесин башкаруусу жана пайдалануусу жакшырат? Аннанын бардык кыйынчылыктарын жана өз алдынча мыктыраак тиричилик кылуусуна кантип жардам берсе болорун аныктап табуу үчүн, аны бир нече жумалап же айлап текшерүү же ага карата түрдүү тесттерди өткөрүү зарыл болушу мүмкүн. Бардык керектүү текшерүүлөрдү бир күндө жле жасоого аракет кылуу – ката. Анна сыяктуу балдар боюнча пайдалуу маалыматтардын бардыгын каттоо үчүн, №1, 2, 3, 4 КАТТОО БАРАКТАРЫ жана 6 КАТТОО БАРАКТАРЫ ыңгайлуу.
Текшерүү ыкмалары: Баланын ишенимине кантип ээ болууга болот
Баланы текшерүүнү кандай жүргүзүүңүзгө жараша, баланын ишенимине ээ болуп, ага дос боло аласыз же анын душманына айланасыз. Төмөндө бул боюнча бир нече сунуш келтирилген:
- Доктурдай эмес, кадимкидей эле кийиниңиз. Балдар көпчүлүк учурда ак халаттан чочулашат, айрыкча буга чейин медайым же доктур аларга ийне аркылуу дары сайган болсо.
- Текшерүүнү баштоодон мурун, баланы инсан катары карап, ага чыныгы кызыгууңузду көрсөтүңүз. Ага анын досундай назик тил менен сүйлөңүз. Өзүн бош кармоосуна жардам бериңиз. Сиз ага дос экениңизге ал ынануусуна умтулуңуз.
- Балага үстүнөн эмес, аны менен бир бийиктиктен жакындаңыз. (Башыңыз анын башы менен бир бийиктикте болуусун камсыз кылууга аракеттениңиз.)
- Баланы энесинин тизесине, жерге же ал үчүн эң ыңгайлуу жана эң коопсуз жер каерде болсо, ошол жерге отургузуп же жаткырып, текшерүүнү баштаңыз.
- Эгер баланы чоочун адам кармалап текшерүүдөн бала өзүн оңтойсуз сезип тынчсызданса, сиздин ордуңузга ата-энеси зарыл нерселерди мүмкүн болушунча аткаруусун алардан өтүнүңүз. Муну менен сиз баланын энесин сыйларыңызды жана аны текшерүүгө катыштырууга даяр экениңизди көрсөтөсүз. Бул энеси үчүн да пайдалуу болот.
- Келген кишилер үчүн күтүү жайын жана текшерүү өткөн бөлмөнүн өзүн мүмкүн болушунча жагымдуу жана үйдөгүдөй сездирген жерге айлантыңыз. Балдар жактырган оюнчуктарын тандап, алар менен ойношу үчүн, ошол жайды көп оюнчук (эң жөнөкөй түрлөрүнөн баштап татаалыраактарына чейин) менен камсыз кылыңыз. Бала оюнчуктар менен ойноор бекенине, эгер ойносо, кандай, канчалык узак, эмнеси жана ким менен ойнооруна байкоо жүргүзүү аркылуу бала эмнеге жөндөмдүү жана эмнеге жөндөмсүз экенин, анын физикалык жана акыл-эсинин өнүгүүсүнүн деңгээлин, балада бар көйгөйлөрдү жана ошол көйгөйлөрүнө кандайча ыңгайлашканын (же азырынча ыңгайлаша элегин) билсеңиз болот.
 |
Бала жалгыз, башка адамдар менен жана оюнчуктар менен кандай ойнойт экенине байкоо жүргүзүү - баланын ден соолугунун абалын баалоонун маанилүү бөлүгү. |  |
- Текшерүүнү бала үчүн кызыктуу жана мүмкүн болушунча оюн сыяктуу жүргүзүүгө аракет кылыңыз. Мисалы:
Баланын колдору көздөрү менен биргелешип иштөөсүн (тең салмактуулукту сактоо же мээ жабыркоо көйгөйлөрүнүн мүмкүндүгүнө) текшергенде, баланы куурчактын мурдуна тийдиртүү тапшырмасын оюнга айлантып өткөрсөңүз болот.
Бала тынчсыздана баштаса, текшерүүнү бир азга токтотуп, аны менен ойноңуз же эс алуусуна мүмкүнчүлүк бериңиз.
- Эгер баланын бир жагы экинчисине салыштырмалуу алсызыраак же анын кыймылдоосун башкаруу начарыраак болсо,
| адегенде алдуураак жагын,, | андан соң алсызыраак жагын текшериңиз. |
 |
 |
- Баланы текшергенде, аны уламулам мактаңыз, көңүлүн көтөрүп, ага дем берип туруңуз. Бала сиздин тапшырмаңызды аткарууга аракеттенип, бирок аны кыла албай койсо, аракет кылганы үчүн аны чын жүрөктөн мактаңыз.
Оор тапшырмаларды жана бала жакшы аткара турган жеңил тапшырмаларды кезеги менен ага аткартыңыз. Ошондо баладагы өзүнө болгон ишеними жоголбойт.