Hesperian Health Guides
КОНТРАКТУРАЛАРГА ЖОЛ БЕРБӨӨ ЖАНА АЛАРДЫ ЭРТЕЛЕП ДАРЫЛОО
HealthWiki > Ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү балдарды реабилитациялоо > 8-БӨЛҮМ: Контрактуралар: Жазылып түздөлбөй калган колу-буттар > КОНТРАКТУРАЛАРГА ЖОЛ БЕРБӨӨ ЖАНА АЛАРДЫ ЭРТЕЛЕП ДАРЫЛОО
Контрактураларды көп учурда (1) денени туура абалда кармоо жана (2) муундардын толук көлөмүндө кыймылдоо ийкемдүүлүгүн сактоого жардам берүүчү көнүгүүлөрдү аткарып туруу аркылуу болтурбоого болот.
БАЛАНЫН ДЕНЕСИН ТУУРА АБАЛДА КАРМОО
Эгер балада контрактуралар пайда болушу ыктымал деп шектенсеңиз же алар пайда боло баштаса, баланын денесин жабыркаган муундарын чоюп тургандай абалына келтирүүгө аракеттениңиз. Бала муну күндөлүк тиричилигинде: жатканда, отурганда, башка бирөө аны ары-бери көтөргөндө, ойногондо, окуганда, кирингенде жана ары-бери жылганда аткарып туруусу үчүн мүмкүнчүлүктөрдү издеңиз.
Оор илдетте (полиомиелиттин курч мүнөздүү формасы сыяктуу) же жүлүн жакында эле жабыркаганда контрактуралар абдан тез калыптанышы мүмкүн. Андыктан, эртелеп денени туура абалда кармай баштоо өтө маанилүү:
| ТУУРА | ТУУРА | |
 |
Бала тизелерин бир бирине тийгизбей кармоосу үчүн, эки бутунун ортосуна жаздык коюңуз. |  |
| Жатканда же уктаганда, денени түз абалында кармоо аркылуу контрактуралардын алдын алууга болот. | Капталдап жатканда да денени туура абалда кармоо үчүн, жаздыктарды пайдаланыңыз. | |
| ТУУРА ЭМЕС | ||
 | ||
| Жатканда же уктаганда, буттарды кайчылаштырып же бүгүп кармоодон контрактуралар пайда болот. | ||
 Бут кетмендерин керебеттин кырынан ашырып салаңдатып коюу таман сөөк - жото жилик муунунда контрактуралардын пайда болуусуна жол бербейт.
Убактысынын бир бөлүгүн курсакты ылдый каратып жатуу жамбаш сөөк - кашка жилик муундарынын чоюлуп туруусуна жардам берет.
Бул жерге коюлан жаздык тизелерди чоюп турууга жардам берет. |
|
 |
Тамандарга такта жанаштырып орнотуп коюу таман сөөк - жото жилик муундарында контрактуралар пайда болуусуна жол бербейт. |
 |
Эгер тамандарга жанаштырылып коюлган нерсени бир аз алдыга жантайтып койсо, бала аны улам түртүп туруу аркылуу бут кетмендеринин булчуңдарын чоюп тура алат. (Анын бетин жумшак бир нерсе менен каптап койгонду унутпаңыз.) |
 |
Бут кетмендери туура бурчта кармалышы зарыл. | ||
| Эгер тизелерде контрактуралар пайда болуу ыктымалдуу болсо, аларды түз абалында мүмкүн болушунча көбүрөөк кармаңыз. | |||
 Буттарды бир биринен алыстатып кармоо үчүн атайын жасалга (эгер зарыл болсо) |
 | ||
| Убактысынын көпчүлүк бөлүгүн отурган абалында өткөргөн бала анын бир бөлүгүн жаткан же турган (эгер керек болсо, турууга жардам берүүчү атайын алкакта) абалында өткөрүүгө тийиш. Муну менен жамбаш сөөк - кашка жилик муундарында жана тизелеринде контрактуралардын пайда болуусуна жол бербейт. | |||
| ТУУРА ЭМЕС | |
 Бош коё берилген, салаңдаган бут кетмендеринде аттын бутун элестеткен контрактуралар калыптанышы мүмкүн. | |
| ЖАКШЫРААК | |
 Бут кетмендери тирелип турат |
 |
| Бала денесин контрактураларды пайда кылбоочу абалдарында кармоосуна жардам берүүчү мүмкүнчүлүктөрдү издеңиз. | |
| ЭҢ ТУУРА АБАЛ | |
 | |
| баланын боюна чакталып жасалган эмерек | |
| Буттары бир бирине басылып же кайчылашып калган, булчуңдар спастикасы бар баланы буттарын бир биринен алыстатып отургузуу, жаткыруу же колго көтөрүп алуу зарыл. Мында мисалдары келтирилген. | “Тизелер бир бирине тийип калуу” контрактуралары калыптанышына жол бербөө жолдорунун кошумча мисалдарын. | ||
 |
 |
 |
 |
For more ideas about special seating and positioning, see Chapter 65.
Контрактуралардын алдын алуу үчүн кɵнүгүүлɵр
Мышыктар, иттер жана башка көптөгөн жаныбарлар сыяктуу, ойгонгондо, балдар да колу-буттарын чоюп, денесин керилтүүдөн жана күчүн сыноодон ырахат алышат. Бул – оюндун максаттарынын бири.
Денени күнүгө керилтип чоюп туруудан муундар эркин кыймылдап, алардын ийкемдүүлүгү толук сакталат.
ийин муунун Тилекке каршы, кээ бир балдар оорунун, шалдыктын же алсыздыктын айынан колун же бутун оюн учурунда же күндөлүк тиричилигинде сунуп толук чоюуга жөндөмсүз болушат. Эгер дененин кайсы бир бөлүгү такай чоюлуп же толук көлөмүндө кыймылдатылып турбаса, контрактуралар калыптанышы мүмкүн.
Муундарынын жана колу-буттарынын эркин жана толук көлөмүндө кыйймылдоо ийкемдүүлүгүн сактоо үчүн, мындай балдар күнүгө денесинин жабыркаган бөлүктөрүн толук көлөмдө кыймылдатып туруучу көнүгүүлөрдү аткарып туруулары зарыл.
Дененин ар бир муунунун толук көлөмүндө кыймылдоосун сактоочу көнүгүүлөр 42-бөлүмдө каралат.
Муундарынын жана колу-буттарынын эркин жана толук көлөмүндө кыйймылдоо ийкемдүүлүгүн сактоо үчүн, мындай балдар күнүг уруулары зарыл.
Бала денесинин жабыркаган бөлүгүн мүмкүн болушунча өз алдынча толук көлөмүндө кыймылдатып турууга аракет кылышы керек. Бирок көп учурда дене мүчөсү өтө эле алсыз болуп, бала башка бирөөнүн жардамына муктаж болот. Ошентсе да, бала аны мүмкүн болушунча өз алдынча кыймылдатуусуна аракеттенүүсүн камсыз кылыңыз.
Булчуңдардын тең салмаксыздыгы бар болгондо, алсызыраак булчуңдарды көнүктүрүп күчтөндүрүү жолу аркылуу контрактуралардын алдын алууга болот. Булчуңдарды күчтөндүрүүчү көнүгүүлөрдүн мисалдарын:
- "КӨНҮГҮҮЛӨР ЖАНА КЫЙМЫЛДОО"
- "КЫЙМЫЛСЫЗ КӨНҮГҮҮЛӨР"
- "БУЛЧУҢДАРДЫ БЕКЕМДӨӨ ҮЧҮН КӨНҮГҮҮЛӨР – БАЛДАКТАРДЫН ЖАРДАМЫ МЕНЕН БАСУУГА КОЛДОРДУ ДАЯРДОО ҮЧҮН"
- "МУУНДАР ТОЛУК КӨЛӨМҮНДӨ КЫЙМЫЛДОО ИЙКЕМДИГИН САКТООЧУ ЖАНА БУЛЧУҢДАРДЫ БЕКЕМДӨӨЧҮ КӨНҮГҮҮЛӨР – АЛАКАН-МАНЖАЛАР ЖАНА КЫРК МУУН ҮЧҮН"
Көнүгүүлөрдү аткаруу иш-чараларын мүмкүн болушунча кызыктуу кылууга аракеттениңиз
| Бут кетмендери, сүрөттө көрсөтүлгөндөй, ичти көздөй бурулуп кала бермейи бар балага | бут кетмендерин, сүрөттө көрсөтүлгөндөй, сыртты көздөй буруу кыймылдарынан турган көнүгүүлөр жардам бериши мүмкүн |
 |
 |
| Бир бирине “V” тамгасы түрүндө бекитилген такталардын үстүндө басуу – ошончо пайдалуу, бирок андан да кызыктуу, булчуңдарды чоюу көнүгүүсү. | Бирок “V” тамгасы түрүндөгү арык боюнча атасынын артынан ээрчип басуу андан да кызыктуу. Мында таман сөөк - жото жилик муундарынын булчуңдары жана тарамыштары көбүрөөк чоюлат, анткени арык абдан узун. |
 |
 |
ЧОЮУЧУ КӨНҮГҮҮЛӨРДҮ АТКАРУУНУН ТӨРТ ЖОЛУ: Контрактуралардын алдын алуу (же аларды оңдоо) үчүн, көнүгүүлөрдү, баланын муктаждыктарына жана мүмкүнчүлүктөрүнө жараша, 4 түрдүү жол менен аткарса болот. Кийинки бетте көрсөтүлгөн бул 4 жол көнүгүүлөрдү толугу менен башка бирөөнүн жардамы менен аткаруудан башталып, аларды толугу менен өз алдынча күндөлүк тиричиликте аткарууга чейин болуп бөлүнөт.
ТАРТЫЛЫП КАЛГАН КЫЛТАНЫ ЧОЮУЧУ КӨНҮГҮҮЛӨРДҮ АТКАРУУНУН 4 ЖОЛУ
| 1. Көнүгүү башка бирөөнүн жардамы менен аткарылат. | |||||
 |
Кызыктуу болбосо да, керектүү көнүгүү. | ||||
| 2. Бала көнүгүүлөрдү өзү аткарат, бирок жабыркаган бөлүгүндөгү булчуңдары иштебейт. | |||||
 |
(Мындай көнүгүү контрактуралардын алдын алууга жардам бериши мүмкүн, бирок аларды оңдоого жардам бербейт.) | Мында, бала кылтасын бир аз энесинин жардамы менен өзү чоюп жатат. | |||
 | |||||
| Согончоктор жерден көтөрүлбөөгө тийиш. |  |
Түз турууга салыштырмалуу дубалга жөлөнүп, алдыга жантайып туруу бут кетмендерин көбүрөөк чоёт. |  | ||
| Эгер баланын алынан келсе, тизелерин бүгүү же колдору менен бут манжаларына жетүү – кылталарын тартып турган булчуңдарын чоюунун мыкты жолу. |  | ||||
|
ЭСКЕРТҮҮ! Бул көнүгүүлөрдү аткаруу учурунда, таман бөлүк жото жилик менен болгон ашташынан чыгып, капталды көздөй бурулуп калбашын дыкат камсыз кылыңыз. Эгер чыгып кетсе, 1- ыкманы колдонуңуз (бут кетмени капталга жантайып калбашын дыкат камсыз кылыңыз). |
 |
||||
| 3. Бала денесинин жабыркаган бөлүктөрүндөгү булчуңдарын пайдаланып, көнүгүүлөрдү өз алдынча аткарат. | |||||
| БИРӨӨНҮН ЖАРДАМЫ МЕНЕН: | |||||
| Эгер бут кетменинин учун өзүн көздөй тартууга баланын алы келсе, аны өзү мүмкүн болушунча тартсын. Андан кийин бут кетменинин учун тартуусуна балага мүмкүн болушунча (байламталарынын чоюлушуна жараша) сиз жардам бериңиз. | |||||
| Бут кетменинин учун өйдө көтөрүүчү булчуңдарды көнүктүрүп күчтөндүрүү контрактуранын алдын алышы мүмкүн. |  | ||||
| КАРШЫЛЫКТЫ ЖЕҢИП ӨТҮҮ АРКЫЛУУ: | ||
| Эгер бут кетменине келтирилген каршылыкты жеңип өтүүгө баланын алы жетсе, анда муну аткарсын. Бирок бут кетменинин учу толук көтөрүлүүсүн камсыз кылыңыз.. |
 бут кетменине байланган, кум толтурулган баштыкча |
 автоунаанын же велосипеддин эски дөңгөлөгүнүн камерасынын бөлүгү |
| 4. Бала көнүгүүлөрдү күндөлүк тиричилигинде өз алдынча аткарат. | ||
| Үй-бүлөсүнүн күндөлүк иштерине катышып жатып, булчуңдарын чоюп туруу аркылуу контрактуралардын алдын алууга мүмкүнчүлүк берүүчү ыкмаларды жана жасалгаларды ойлоп чыгарууга аракет кылыңыз. | ||
Өйдөлүштө туруу же өйдөлүш боюнча чыгуу кылталарды чоюуга жардам берет |
 жер жемиш чогултуу | |
 балдактарга карматылчу, көкүрөк тирөөчү кур
катуу сым | ||
 |
 | |
| Кийим тигүүчү машинкеде иштөөдөн бут кетмендери чоюлуп, контрактураларга жол берилбейт. | чочоюп отуруу жолу аркылуу таман сөөк - жото жилик муундарын чоюусун мүмкүн кылуучу, эки түркүккө орнотулган таяк | |